Βιβλιοπαρουσίαση

Σοφοκλή Λαζάρου  Σύμμικτα

Με τον ανωτέρω τίτλο κυκλοφόρησε ήδη περί το τέλος του 2012 από τις εκδόσεις του περιοδικού Ακτή στη σειρά Ελληνομνήμων ο συγκεντρωτικός τόμος ποικιλώνυμων και πολυθεματικών εργασιών του Σοφοκλή Λαζάρου. Τα επιλεγμένα κείμενα, παρόλο που δεν επιμερίζονται ονομαστικά σε θεματικές ενότητες, για να συνάδουν, ενδεχομένως, με τη συμμιγή μορφή του περιεχομένου του βιβλίου, ωστόσο είναι διακριτοί οι νοητοί άξονες της θεματολογικής κατηγοριοποίησης και της περιπτωσιολογικής τους κατάταξης, νοουμένου ότι ορισμένα από αυτά γράφτηκαν στα πλαίσια διαφόρων εκδηλώσεων ή άλλων ευκαιριακών δραστηριοτήτων. Ο ίδιος αναφέρει μεταξύ άλλων τα εξής προϊδεαστικά στο εισαγωγικό του σημείωμα: «Η οπτική των κειμένων είναι εμφανής· είναι η οπτική μου ως εκπαιδευτικού και πνευματικού δημιουργού αλλά και ως ατόμου που αγωνίστηκε και πόνεσε για την ελευθερία της Κύπρου. Μια οπτική που εκπορεύεται από μια ιδεολογική αποκρυστάλλωση κληρονομημένη αταβιστικά, μπορώ να πω, ένα υποσυνείδητο και εκκρεμές χρέος προς τον γενέθλιο τόπο».

Συγκεκριμένα, ο παλαίμαχος εκπαιδευτικός, ο ευπαίδευτος φιλόλογος και καταξιωμένος λογοτέχνης στις 280 σελίδες, που αριθμεί το έργο της σημαντικής αυτής συγκομιδής του, επαναφέρει συγκεντρωμένα εδώ σύντομα και εκτενέστερα μελετήματα γύρω από εκπαιδευτικά, παιδαγωγικά και φιλολογικά θέματα διαχρονικής εμβέλειας, φιλοσοφικούς ποιητικούς αφορισμούς και πατριωτικά κείμενα, εμπνευσμένα από τον Αγώνα της ΕΟΚΑ, συνεντεύξεις, που αφορούν στο έργο του και ειδικότερα σε ορισμένες πτυχές του, καθώς και παρουσιάσεις του εκπαιδευτικού, λογοτεχνικού, καλλιτεχνικού και αγωνιστικού έργου επιφανών ανθρώπων του τόπου μας.

Μελετώντας και αποτιμώντας συνοπτικά τα «σύμμικτα» αυτά αποθησαυρίσματα του Σοφοκλή Λαζάρου, όπου η εμβριθής φιλολογική γραφίδα σμίγει με το πηγαίο ποιητικό ύφος του φιλολόγου-λογοτέχνη, δεν σπουδαιολογούμε μόνο το εύρος των γνώσεων και την εντρύφηση των ενδιαφερόντων του σε πολλαπλά πεδία του εκπαιδευτικού και φιλολογικού επιστητού, αλλά και την ορθοκρισία, τη σαφήνεια και την αμεσότητα της δημιουργικής του γραφής, που αναδεικνύει ένας στιβαρός δοκιμιακός λόγος διαλεκτικής συλλογιστικής, νοηματικής αρτιότητας και αισθητικής καλλιέπειας.

Είναι για τούτο, ακριβώς, που αναλογίζεται κανείς τη μοίρα αφενός των τήδε κακείσε εγκατεσπαρμένων κειμένων ή ομιλιών και αδημοσίευτων είτε δημοσιευμένων ακόμη εισηγήσεων στα κατά καιρούς και κατά τόπους πολιτισμικά δρώμενα και αφετέρου το δέον γενέσθαι μιας τέτοιας συγκροτημένης έκδοσης· και όχι απλώς επειδή κατά το γνωστό λατινικό «scripta manent verba volant»,  αλλά και γιατί τα γραπτά αυτά, που στοιχειοθετούν τον μόχθο μιας ζωής και μαζί μια κατάθεση ψυχής, τίθενται στην υπηρεσία των σημερινών αναγνωστών και των αυριανών μελετητών όχι, ασφαλώς, ως νοσταλγικές αναπολήσεις μιας αλλοτινής εποχής, αλλά ως αξιοπρόσεχτα σημεία αναφοράς και συγκριτολογικής εμβάθυνσης.                      

Συγκεκριμένα, οι πρώτες εκατόν σελίδες των Συμμίκτων περιλαμβάνουν ιστορικές ανασκοπήσεις και βιωματικές μνήμες, καίριες προσεγγίσεις, εμπεριστατωμένες αναλύσεις και διαφωτιστικές παρεμβάσεις σε ένα πολυπρισματικό φάσμα ζητημάτων στον αμιγή χώρο της εκπαίδευσης και στο εκπαιδευτικό γίγνεσθαι μιας πολυδιάστατης παιδαγωγίας με γενικότερες πολιτικοκοινωνικές προεκτάσεις αγωγής και παιδείας. Εξού και δεν είναι τυχαία η αποφθεγματική ρήση του Αντιφώντος, που προτάσσει ο συγγραφέας ως προμετωπίδα στο εναρκτήριο κείμενο του βιβλίου του: «Πρώτον, οίμαι, των εν ανθρώποις εστί παίδευσις». Μετά την αδρομερή ιστορική αναδρομή της δεκαετίας 1950 – 1960 για «Το Ελληνικό Γυμνάσιο Πάφου» με ειδική αναφορά στον ήρωα-ποιητή Ευαγόρα Παλληκαρίδη, που υπήρξε τελειόφοιτος μαθητής του τον πρώτο χρόνο του διορισμού του στο ιστορικό αυτό Γυμνάσιο της γενέτειράς του και την αποσπασματική αναφορά του για το Λύκειο Αγίου Νικολάου Λεμεσού, που υπηρέτησε ως διευθυντής τη δεκαετία 1973 – 1983, ακολουθούν κείμενα εκπαιδευτικής προβληματικής, σημαντικών πτυχών της σχολικής αγωγής και διδακτικής, της αισθητικής καλλιέργειας, καθώς και της πολύπλευρης προσφοράς τού εκπαιδευτικού προς τον μαθητή. Μελετώντας τα κείμενα αυτά, κι ας πέρασαν κάποιες δεκαετίες από τότε που γράφτηκαν, ελάχιστα θα μπορούσε να προσθέσει ή να διαφοροποιήσει κανείς αναπροσαρμόζοντάς τα στις σημερινές συνθήκες των σχολικών – παιδευτικών δρώμενων. Είναι, ωστόσο, και πολλά άλλα που παραμένουν ως θέσφατα για τη σωστή διαπαιδαγώγηση και την ουσιαστική μόρφωση του μαθητή, όπως ο ρόλος της λογοτεχνίας στην εκπαιδευτική πράξη, που με αδιάσειστα εμπειρικά τεκμήρια αποτυπώνει ο Λαζάρου μέσα από το αντίστοιχο κείμενό του της ενότητας αυτής, απ’ όπου και αντιγράφουμε την κατακλείδα: «Καταληκτικά, αν το άξιο λογοτέχνημα, ως γέννημα της εποχής του, εκφράζει την εποχή του αλλά και όλες τις εποχές, γιατί εκφράζει τον διαχρονικό άνθρωπο, αν, όπως λέγει ο Μαλρώ, είναι μια διόρθωση του κόσμου κι αν ο σκοπός της εκπαίδευσης είναι η αγωγή και μέσω της η κάποια ευτυχία του ατόμου, που δεν είναι άλλο από την αρμονία του εαυτού μας με την ύπαρξή μας, τότε αναντίρρητα η λογοτεχνία πρέπει ν’ αποτελεί το βασικότερο και σημαντικότερο μάθημα σε κάθε εκπαίδευση».

Βαθυστόχαστες απόψεις και εποικοδομητικές θέσεις ενός φιλολόγου-λογοτέχνη με οραματικές προσλήψεις και διαχρονικές αντιλήψεις, όπως διαφαίνονται και από τα δοκιμιακά κείμενα της επομένης ενότητας με φιλολογικό, φιλοσοφικό και λογοτεχνικό περιεχόμενο. Από τις εισηγητικές του επισημάνσεις υπογραμμίζουμε την ανάγκη διεθνοποίησης της ελληνικής γλώσσας ως φορέα ανθρωποκεντρικού πολιτισμού για την πολιτιστική παγκοσμιοποίηση, καθώς και την ανάγκη του εξανθρωπισμένου ανθρώπου για την καλή διαχείριση της ηλεκτρονικής τεχνολογίας. Σε μιαν, όντως, επιμορφωτική του διάλεξη, που ενσωματώνεται εδώ για την ποίηση ο ποιητής Σοφοκλής Λαζάρου δεν επικαλείται μόνο τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, αλλά και νεότερους Έλληνες και ξένους ποιητές και λογοτέχνες, όχι για να υπερασπιστεί αχρείαστα την ποίηση, μα για να μεταδώσει παιδαγωγικά το βαθύτερο νόημα και το μεγάλο ανθρωπιστικό της μήνυμα, εφόσον «αφυπνίζει τις ψυχικές και νοητικές δυνάμεις του ανθρώπου, τον βοηθάει να ζήσει στιγμές έξαρσης και συγκίνησης και τον μαθαίνει, έτσι, να ζει πιο πνευματικά». Ανθρωποκεντρικοί, επίσης, με αποφθεγματική ποιητικότητα είναι και οι «Στοχασμοί» της δεύτερης αυτής τρίπτυχης ενότητας, από την οποία δεν θα παραλείπαμε να τονίζαμε την εύληπτη περιεκτική μελέτη για το «Δημοτικό τραγούδι», που, σύμφωνα με τη σχετική υποσημείωση, «εκδόθηκε σε ευρύτερη μορφή το 1976 από το Τμήμα Ανωτέρας και Μέσης Εκπαιδεύσεως για την Δ΄ τάξη Γυμνασίου (Α΄ Λυκείου) ως διδακτικό εγχειρίδιο».

Ως τιμημένος αγωνιστής του Απελευθερωτικού μας Αγώνα ο Σοφοκλής Λαζάρου συσσωματώνει στα Σύμμικτά του πανηγυρικούς, ομιλίες, χαιρετισμούς, ειδικές αναφορές και συνοπτικά χρονικά για τον Αγώνα της ΕΟΚΑ. Και, ομολογουμένως, τα πατριωτικά αυτά κείμενα δεν έχουν μόνο τον συναισθηματικό βιωματικό χαρακτήρα μιας εθνεγερτικής προτροπής, αλλά και μιας νηφάλιας αντικειμενικής αποτίμησης για το ήθος και το πνεύμα της αθάνατης Κυπριακής εποποιίας.  

Στην τελευταία ενότητα, εκτός από την εκ βαθέων ανατομία του δικού του ποιητικού και πεζογραφικού έργου μέσα από δύο συνεντεύξεις, παρουσιάζει με εύστοχες αναφορές σε δύο βιβλιοκριτικές του την Ποιητική Ανθολογία της Εταιρείας Λογοτεχνών Πάφου με θεματική την εισβολή και την κατοχή, καθώς και το τρίτομο έργο του Φώτη Παπαφώτη Η Καρπασία στον αγώνα της ΕΟΚΑ. Επιπλέον, με τα σύνεργα μιας αριστοτεχνικής γραφίδας σκιαγραφεί την εικόνα του Σωκράτη ως ιστορικού προσώπου, μας μιλά για τη ζωή και το έργο των αείμνηστων εκπαιδευτικών Πασχάλη Πασχαλίδη και Νικόλα Χατζηκωστή, για την ποίηση του αντιστασιακού αγωνιστή-ποιητή Δώρου Λοΐζου, καθώς και τη ζωγραφική του Γιώργου Κοτσώνη, δείγμα της οποίας κοσμεί το εξώφυλλο του βιβλίου.

Με το έργο του αυτό ο Σοφοκλής Λαζάρου μάς θυμίζει ότι δεν είναι μόνο ένας εκλεκτός λογοτέχνης της ποίησης και της αφηγηματογραφίας, αλλά και ένας εξόχως επιδέξιος χειριστής της δοκιμιακής και φιλολογικής γραφίδας σε όλες τις εκφάνσεις της θεματικής της πολυμορφίας. Για τούτο και αντιστρέφουμε το δίστιχο του  Πετράρχη, που προτάσσει ως προμετωπίδα στα Σύμμικτά του: «Δεν ανήκω πουθενά, / παντού είμαι ένας ξένος». Ο δικός μας συγγραφέας, ο οικείος της εμπνευσμένης ποίησης και της πολυειδούς πεζογραφίας, Σοφοκλής Λαζάρου επαξίως ανήκει στην πανελλήνια εθνική μας Λογοτεχνία.

©  Χρυσόθεμις Χατζηπαναγή